Người Thái Việt Nam - Truyền Thuyết Và Lễ Hội

Giới thiệu Người Thái Việt Nam - Truyền Thuyết Và Lễ Hội

Cuốn sách Người Thái Việt Nam - Truyền thuyết và lễ hội gồm 2 phần:

Phần 1: Người Thái Việt Nam cội nguồn và bản sắc là những tri thức mang tính khái quát về cộng đồng người Thái Việt Nam. Một tộc người mà lịch sử thiên di kéo dài nhiều thế kỷ (có nghiên cứu chỉ ra cách đây từ 4.000 đến 3.500 năm) và diễn ra theo nhiều hướng, hết lớp này đến lớp khác. Quá trình đó được chính người Thái lưu giữ lại trong những pho sử biên niên hay những câu chuyện dân gian ngày nay vẫn được lưu truyền, thể hiện lịch sử lâu đời cùng nền văn hóa đẹp đẽ.

Phần 2: Truyền thuyết, phong tục và lễ hội: Quá trình thiên di của người Thái đã lưu truyền trong những truyền thuyết đi tìm đất, “ăn mường”, đánh đuổi giặc, giành đất đai, địa vực cư trú Những người con của bản mường có công to lớn, những vị mo mường, mo then trở thành anh hùng/đối tượng được thờ phụng, và hơn hết, họ không chỉ có trong những truyền thuyết mà thực sự sống trong đời sống văn hóa của nhân dân Thái nói riêng, nhiều dân tộc thiểu số nói chung. Điều đó được ghi nhận và thể hiện qua các lễ hội hàng năm, di tích ngày nay vẫn còn, những nghi thức thờ phụng và nhất là tồn tại trong ý thức cộng đồng.

Tập hợp, xâu chuỗi các truyền thuyết cũng như những vấn đề thuộc về bối cảnh văn hóa của các phong tục, các lễ hội dân gian Thái cho phép người đọc hình dung ra diện mạo lịch sử của tộc người không ngừng khẳng định bản lĩnh và nghị lực của mình để tìm được chỗ đứng trên vùng đất mới, rồi lại củng cố và bảo vệ vững chắc chỗ đứng ấy. Nó khẳng định sự tồn tại của cộng đồng dân tộc và chứng tỏ phần nào sự phong phú, đặc sắc của văn hóa tộc người - người Thái Việt Nam.

Tác giả:

Nguyễn Thị Mai Quyên

Phòng Văn học Dân gian - Viện Văn học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội VN

Nghiên cứu sinh chuyên ngành Văn học Dân gian – ĐHSP Hà Nội

Đồng nghiên cứu sinh chuyên ngành Nhân học - Đại học Vân Nam, Trung Quốc

Một số trích đoạn hay:

- Mọi tộc người trên thế giới khi bắt đầu biết tư duy đều có cùng một câu hỏi về sự khởi đầu của vũ trụ, vạn vật và của chính bản thân họ. Và đáp án đầu tiên cho câu hỏi ấy chính là thần thoại sáng thế. Đó cũng là lý do vì sao ngày nay nhân loại còn lưu giữ được vô vàn những thần thoại của các tộc người ở khắp các châu lục kể về sự hình thành của vũ trụ và con người. Người Thái không nằm ngoài số đó. Thần thoại cho thấy cách thức mà họ hình dung về sự ra đời của vũ trụ và tiếp đó là sự xuất hiện của con người cùng muôn vật mà khởi đầu tất cả là trạng thái hỗn mang.

Trạng thái hỗn mang, nguyên sơ ban đầu của vũ trụ cũng được người Thái kể trong thần thoại của mình. Thuở ấy trời sinh ra mới nhú lên bằng hoa nấm, đất mới chụm lại thành ba cột. Thuở đó trời còn thấp le te, người đứng với tay cũng tới, bò đi còn vướng cổ, lợn đi còn vướng gông. Trong một bản thần thoại khác là Ẳm ệt luông, người Thái cũng kể “Từ thuở bên trên chưa có bầu trời/ Phía dưới chưa có đất/ Nhão sệt tựa canh bôn”… Đây là bức tranh khi mới bắt đầu hình thành vũ trụ, khi mọi thứ còn ở trạng thái hỗn mang và vũ trụ được hình dung thật mông lung, hỗn loạn, mịt mùng. Sự hỗn mang này chỉ được xếp đặt thành hình dạng sau khi có sự xuất hiện của những vị Then và những người khổng lồ như vợ chồng các chúa Chô Công hay vợ chồng Ải Lậc Cậc. Dưới sự chỉ bảo của Then, những vị khổng lồ này cần mẫn làm công việc kiến tạo trần gian, và nếu chẳng may mắc lỗi, họ cũng bị Then trừng phạt hết sức nặng nề.

- Khác với nhiều loại hình sinh hoạt văn hóa mang tính nghi lễ khác, hạn khuống là tục chơi gắn liền với bối cảnh văn hóa là tục hát đối đáp dân ca tình yêu của người Thái. Là một tộc người có sự tự ý thức cao, họ vừa hát tỏ lòng vừa thể hiện tình cảm của mình với quê hương làng bản, khẳng định chủ quyền với địa vực cư trú của tộc người, khẳng định nơi sinh ra và lớn lên, lên nương, đi ruộng, làm nhà dựng cửa, gặp gỡ yêu đương, đó cũng chính là những tên bản tên mường, những dòng sông ngọn núi đã đi vào tâm thức.
Dân ca giao duyên của người Thái Tây Bắc gắn chặt với sinh hoạt hạn khuống. Mỗi đêm khi trai gái gặp gỡ, người con gái ý nhị mời bạn tình cùng ngồi xuống hát đôi. [] Trong lời ca tiếng hát của những chàng trai cô gái Thái, ý thức về quê hương làng bản hiện lên rõ nét. Dòng sông ngọn núi thân quen trở thành chứng nhân cho tình yêu đôi lứa, bởi trong ý thức của họ đó là những gì cụ thể nhất, chân thực và bền vững nhất. Đó cũng chính là một phần của ý thức tộc người, “là sản phẩm văn hóa, đồng thời là điểm xuất phát của sáng tạo và gìn giữ văn hóa tộc người, là nhân tố trực tiếp làm nên bản sắc văn hóa”.

Bối cảnh văn hóa trong những lời ca tiếng hát không đơn thuần chỉ là địa vực cư trú, đó còn là một “trường” đặc biệt để các hiện tượng văn hóa nảy sinh, tiếp nhận và lan tỏa. Đọc phần lời những bài dân ca tình yêu của người Thái có thể thấy một môi trường đậm chất văn hóa chứa đựng rất nhiều những “mắt xích”. Đó là những phong tục từ ngàn đời, những tập quán canh tác, sinh hoạt lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác được liên hệ với nhau một cách chặt chẽ và thể hiện trong những lời ca.